تلویزیون و هویت ملی؛ بازنمایی مولفه های هویت ملی در سریال های تاریخی درجه الف تلویزیونی درسه دهه بعد از انقلاب اسلامی ایران

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی «میزان و چگونگی بازنمایی مولفه های هویت ملی در سریال های الف و پرمخاطب تاریخی تلویزیون در سه دهه بعد ازانقلاب اسلامی(1388- 1359)» است. این پژوهش، نخستین پژوهشی است که در ایران به بررسی مولفه های هویت ملی درسریال های تلویزیونی تاریخی پرداخته است. برای نیل به هدف پژوهش ابتدا، تعاریف هویت، هویت ملی، نظریه ها و رویکردهای مختلف به هویت ملی در جهان و ایران، منشاء و عوامل موثر در ایجاد هویت ملی، عناصر و مولفه های هویت ملی بررسی شد. سپس نظریه ها و دیدگاه های تبیین کنند? نقش رسانه ها و بازنمایی هویت ملی(از جمله نظریات هال، اندرسون، کاستلو، ون دایک، گرامشی، توماس) و همچنین تحقیقات تجربی داخلی و خارجی مورد بحث قرار گرفت و در نهایت مولفه های هویت ملی در پنج بعد تدوین شد: بعد اجتماعی، بعد فرهنگ و میراث فرهنگی، بعد تاریخ و میراث تاریخی، بعد دولت و میراث سیاسی، بعد مدرن و شهروندی. همچنین شاخصی به نام «دیگری ملی ایرانیان» نیز ساخته شد. جامعه آماری پژوهش سریال های تاریخی ساخته شده بعد از انقلاب اسلامی و کارگردانان این سریالها بوده است. تعداد 15 سریال تاریخی درجه الف و پرمخاطب تولید و پخش شده از شبکه یک و دو در سه دهه بعد از انقلاب(از هر دهه 5 سریال) از میان 50 سریال تاریخی دارای مضامین گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در مورد جامعه ایران به شیوه هدفمند(براساس نظر داوران و درجه بندی صداوسیما) انتخاب شد. در این پژوهش از روش تحقیق تحلیل محتوا و از دو تکنیک پرسشنامه معکوس و مصاحبه برای گردآوری داده ها و اطلاعات استفاده شد. واحد تحلیل در این پژوهش صحنه و واحد ثبت نیز هر نوع اشاره و ارجاع کلامی، غیر کلامی و تصویری به مولفه های هویت ملی در آن صحنه بود. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که قدرت سیاسی اصلی ترین مرجع هویت سازی ملی در رسانه است و نقشی بنیادین در بازنمایی مولفه های اجتماعی،فرهنگی، سیاسی و تاریخی، مدرن هویت ملی در سریال ها داشته است. به عبارتی تحت تاثیر سیاست های فرهنگی و رسانه ای تلویزیون بازنمایی مولفه های هویت ملی ساختی ایدئولوژیک پیدا کرده است. این ساخت ایدئولوژیک در 1- تاکید بر اسلام به عنوان پایه اصلی هویت ملی و کم رنگ کردن مولفه های ایرانی، قومی و مدرن،2- ارائه جامعه ای یکدست به لحاظ قومی و مذهبی و محروم سازی هویت های محلی و قومی،3- انگاره سازی منفی و تعلق زدایی نسبت به میراث تاریخی و میراث سیاسی،4- تضعیف ایران گرایی از طریق حذف تاریخ باستان و کم توجهی به رسوم وسنن ملی،اسطوره های ملی، ادبیات و فولکلور ایرانی نمود پیدا کرده است.